भारतको चन्द्रयान–३ मिसनले चन्द्रमामा सुरक्षित अवतरण गर्नुअघि रुसको लुना–२५ चन्द्रमामा दुर्घटनाग्रस्त भएको थियो । भारतले जस्तै रुसको लुना–२५ पनि चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा सुरक्षित अवतरण गर्ने प्रयासमा थियो ।

यूएस नेशनल एरोनटिक्स र स्पेस एडमिनिस्ट्रेशनको एलआरओ अन्तरिक्ष यानले चन्द्रमाको सतहमा नयाँ खाल्टो भएको तस्बिर लियो। लुना–२५ दुर्घटनाका कारण यो खाडल बनेको अनुमान गरिएको छ । नासाले भन्यो, ‘नवनिर्मित खाल्टोको व्यास करिब १० मिटरको छ। यो नयाँ खाल्टो लुना–२५ को हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ । प्रभाव बिन्दु नजिक भएकोले एलआरओ टोलीले यो खाल्टो सम्भवतः लुना–२५ को भएको निष्कर्षमा पुगेको हो।

भदौ १९ गते चन्द्रमाको सतहमा अवतरण गर्ने क्रममा लुना–२५ नियन्त्रण बाहिर गएर दुर्घटना भएको थियो । त्यसपछि रुसले लुना–२५ को असफलताबारे छानबिन गर्न विभागीय समिति गठन गरेको जनाएको छ ।

धेरै उपलब्धि सोभियत संघको नाममा
रुसको लुना–२५ चन्द्रमामा पहिलो असफल मिसन हो भन्ने होइन । धेरै चन्द्र अभियानहरू असफल भएका छन्। गत वर्ष इसरो र जापानको चन्द्रयान पनि असफल भएको थियो । तर शीतयुद्धको समयमा सोभियत संघ र अमेरिकाबीच अन्तरिक्ष अभियानमा अगाडि बढ्ने प्रतिस्पर्धा चलिरहेको बेला सोभियत संघले धेरै उपलब्धि आफ्नो नाममा राखेको थियो ।

उदाहरणका लागि यो सोभियतले पृथ्वीको कक्षमा पहिलो पटक स्पुतनिक–१ उपग्रह प्रक्षेपण गरेको थियो। चन्द्रमामा पुग्ने पहिलो गैरमानव मिसन पनि सोभियत संघको लुना–२ (सन् १९५९) थियो। यसबाहेक सोभियत अन्तरिक्ष यात्री युरी गागारिन सन् १९६१ मा अन्तरिक्षमा यात्रा गर्ने पहिलो मानव बनेका थिए । यस्तो अवस्थामा लुना–२५ को असफलताको सन्दर्भमा धेरै विज्ञहरुले यसले रुसको अन्तरिक्ष क्षमतामा आएको ह्रासलाई रेखांकित गरेको बताउँछन् ।

यससँगै वर्तमान युगमा रुसमाथि लगाइएको आर्थिक नाकाबन्दी, आर्थिक चुनौती र व्यापक भ्रष्टाचारलाई पनि कारण मानिएको छ । सोभियत संघले चन्द्रमामा विघटन हुनुअघि सन् १९७६ मा अन्तिम पटक चन्द्रमामा अभियान पठाएको थियो। अहिले रुस चन्द्रमामा पुग्यो, तर असफल भयो ।

रुसी राज्य अन्तरिक्ष एजेन्सी रोजकोसमोसका प्रमुख युरी बोरिसोभले यो असफलताको कारण लामो समयदेखि चन्द्रमा अनुसन्धानमा सक्रिय नभएकाले बताए । बोरिसोभले एपी समाचार एजेन्सीलाई भने, ‘हाम्रा पूर्ववर्तीहरूले सन् १९६० र ७० को दशकमा प्राप्त गरेको बहुमूल्य अनुभव समाप्त भएको छ। पुस्ताबीचको सम्बन्ध टुटेको छ।’

भारतलाई दौडमा जित्न खोज्दा….
शीतयुद्धमा चन्द्रमाको दौडमा अविस्मरणीय उपलब्धि अमेरिकाको नाममा छ । जब सन् १९६९ जुलाईमा नासाले मानिसलाई चन्द्रमाको सतहमा ओरालेको थियो । ती मानिसले चन्द्रमाको माटोको नमूना पनि पृथ्वीमा ल्याए। सोभियतहरूले रोबोटिक मिसनमा सफलता पाएका थिए।

९० वर्षीय रुसी वैज्ञानिक मिखाइल मारोभले सफलताको त्यो युग देखेका छन् । उनले सोभियत चन्द्र मिशनहरूमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। उनले लुना–२५ अभियानमा पनि काम गरे । अभियान असफल भएपछि उनको स्वास्थ्य यति बिग्रियो कि उनलाई अस्पताल भर्ना गर्नुपर्‍यो । रुसी सञ्चारमाध्यमले मिखाइललाई उदृत गर्दै भनेका छन्, ‘यो धेरै गाह्रो थियो। यो मेरो जीवनको काम हो। मेरो लागि यो चन्द्रमाको मिसन पुनर्स्थापित भएको हेर्ने अन्तिम मौका थियो।’

लुना–२५ को असफलताको एउटा कारण हतार पनि थियो। एक लोकप्रिय रुसी अन्तरिक्ष ब्लगर बिताले एगोरोभले उल्लेख गरे अनुसार भारतको चन्द्रयान–३ भन्दा अगाडि चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अवतरण गर्ने हतारमा चेतावनी र जोखिमलाई बेवास्ता गरेको हुनसक्छ । एगोरोभले एपीलाई भने, ‘यो योजना अनुसार चलिरहेको छैन जस्तो देखिन्थ्यो । उनीहरूले भारतीयलाई पहिलो स्थानमा आउनबाट रोक्नको लागि तालिका परिवर्तन नगर्ने निर्णय गरे।’