नेपालमा पछिल्लो समय अमेरिकी उच्च पदस्थ अधिकारीहरुको भ्रमण बाक्लिएको छ । दक्षिण तथा मध्य एसियाली मामिला हेर्ने अमेरिकी सहायक विदेशमन्त्री डोनाल्ड लु, उपसहायकमन्त्री केल्ली किडरलिङ, अमेरिकाकी राजनीतिक मामिलासम्बन्धी उपविदेशमन्त्री भिक्टोरिया नुल्यान्ड र युएस एड (अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगका लागि अमेरिकी नियोग) कि प्रमुख सामन्था पावरले नेपाल भ्रमण गरेका छन् । यसरी बाक्लिएको अमेरिकी अधिकारीहरुको भ्रमणले देशको आन्तरिक राजनीतिमा प्रभाव पार्छ या पार्दैन ? यस्तो भ्रमणले नेपाललाई दबाब भयो कि सहयोग ? यिनै विषयमा राष्ट्रसंघस्थित नेपाली स्थायी नियोगका पूर्व स्थायी प्रतिनिधि तथा पूर्व राजदूत डा. शम्भुराम सिम्खडासँग ग्लोब नेपालले कुराकानी गरेको छ । प्रस्तुत छ कुराकानीको सम्पादित अंशः

अमेरिकी उच्चपदस्थ अधिकारीहरुको बाक्लो नेपाल भ्रमणलाई यहाँले कसरी हेर्नुभएको छ ?
–अमेरिकाको दृष्टिकोणबाट हेर्दा दुई देशबीचको सम्बन्ध अझ सुदृढ गर्ने उद्देश्य हो । यसमा हरेक देशले कुटनीति र परराष्ट्रनीतिलाई सञ्चालन गर्न जाने सद्भाव, समझदारी र सहयोग हुन्छ, सञ्चालन गर्न नजाने प्रभाव, दबाब र हस्तक्षेप हुन्छ । यस्तो भ्रमणलाई हामी कसरी व्यवस्थापन गर्छौं भन्नेमा नै आधारित हुन्छ । दबाब हुने कि सद्भाव हुने हामीमा भरपर्छ । पछिल्लो समयको उच्चपदस्थ अधिकारीहरुको भ्रमणले उनीहरुले हामीसँगको सम्बन्धलाई महत्व दिएका छन् भन्ने संकेत गर्छ । त्यसो हुनाले त्यस्तो अवस्थामा हामीले कसरी प्रयोग गर्न सक्छौं भन्ने नै हाम्रो कुटनीतिक चुनौती हो ।

अमेरिकाले नेपाल भ्रमणलाई महत्व दिनुको कारण के हो ?
–अमेरिका भनेको नेपालसँग दौत्य सम्बन्ध कायम गर्ने बेलायतपछिको दोस्रो देश हो । ७५ वर्ष अगाडिदेखि हाम्रो देशसँग दौत्य सम्बन्ध राख्नुको कारण उनीहरुको नेपालमा चाख छ, चासो छ । त्यतिमात्र होइन नेपालको घटनाक्रमले उनीहरुको राष्ट्रिय स्वार्थमा कसरी प्रभाव पर्छ भन्ने चिन्ता छ । यसमा भारतको र चीनको पनि त्यस्तै हो । यसलाई हामीले आफ्नो परराष्ट्र नीति र कुटनीतिक क्षमताको आधारमा कसरी प्रयोग गर्छाैं भन्ने मुख्य मुद्दा हो । हामी चीन र भारतको बीचमा रहेकोले अमेरिका विश्वको शक्ति राष्ट्र भएकोले यहाँ अमेरिका र चीनको सम्बन्ध, भारत र अमेरिकाको सम्बन्ध, भारत र चीनको सम्बन्ध कसरी अगाडि जान्छ भन्नेमा हाम्रो भू–राजनीतिक परिवेशले मुख्य प्रभाव पार्छ । त्यसैले गर्दा यी तिनै देशको हामीमाथि चासो, चाख र चिन्ता छ । त्यसो हुनाले यस्तो उच्चस्तरीय भ्रमण त्यसैको एउटा रुप हो ।

यस्तो अवस्थामा नेपालले आफ्नो हित हुनेगरी कसरी अगाडि बढ्नुपर्छ ?
–पहिलो कुरा हामीले आफ्नो राष्ट्रिय हितका प्राथमिकताहरुमा प्रष्ट हुनु पर्छ । अर्को, हामीले उनीहरुले देखाउने प्रभाव, दबाब र प्रलोभनमा फस्नु भएन । हाम्रा दलहरु आन्तरीक रुपमा प्रतिस्पर्धा भएपनि विदेश नीतिमा एक हुनुपर्छ, राष्ट्रिय सहमति हुनुपर्छ । तेस्रो, परराष्ट्रसँग सम्बन्धित व्यक्तिहरु व्यक्तिगत, पार्टीगत स्वार्थभन्दा माथि उठेर राष्ट्रिय हितमा प्रेरित हुनुपर्छ । वार्ता, सहमति र सम्झौता गर्दा राष्ट्रको हित र स्वार्थ अनुसार गर्नुपर्छ ।

त्यसो भए पछिल्लो समय अमेरिकाले दक्षिण एसियामा नै नेपाललाई प्राथमिकतामा राखेको हो ?
–महाशक्ति राष्ट्र भएकोले उसको हरेक देशसँग सम्बन्ध छ । त्यसमा पनि नेपाल अमेरिकाको लागि विशेष छ । मैले माथि पनि भनिसकेँ, चीन र भारतको अवस्थालाई अमेरिकाले यहाँबाट हेर्ने महत्वपूर्ण लोकेशन हो । दोस्रो कुरा हामीसँगको सम्बन्धबाट उसले भारत र चीनसँगको सम्बन्ध बनाउँछ । त्यसैगरी भू–रणनीतिक अवस्थामा पनि अमेरिकाले नेपाललाई प्राथमिकतामा राखेको छ ।

अमेरिकाको उच्चपदस्थ अधिकारीहरुको भ्रमण र चीनिया राजदूतको सक्रियतालाई कसरी हेर्न सकिन्छ ?
–उनीहरु दुबैलाई नेपालको आन्तरीक राजनीति कसरी विकसित हुन्छ भन्ने चासो पनि छ । दुई मध्ये कुनै एकपट्टि झुक्ने हो कि भन्ने चिन्ता हो । त्यसैगरि आफूपट्टि बढी मिले हुन्थ्यो भन्ने चाख हो । यी सबैलाई हेर्दा उनीहरु दुबै नेपालको विकास आफ्नो लागि अनुकूल होस्, प्रतिकूल असर नपारोस् भन्ने नै हो ।

देशको राजनीति अस्थिर जस्तो देखिएको बेलामा यस्तो भ्रमणहरुले आन्तरीक राजनीतिमा असर पर्दैन ?
–विगतको केही घटनाक्रम हेर्दा कुनै बेला प्रभाव परेको पनि छ । तर त्यसरी सिधै प्रभाव पर्छ भन्न मिल्दैन । हालको भ्रमणहरुकै कारणले देशको राजनीतिक कोर्स नै परिवर्तन हुन्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । तर, देशमा महत्वपूर्ण राजनीतिक परिवर्तनहरु हुने बेलामा यसरी भ्रमणहरु हुनु म उपयुक्त देख्दिन । किनभने हाम्रो सरकार नै अनिश्चित छ, भर्खरै चुनाव भएर राजनीति तरल अवस्थामा छ, राष्ट्रपति निर्वाचन नजिक छ । यस्तो अवस्थामा राम्रो, दूरगामी प्रभाव पार्ने वार्ता हुन्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । हाम्रो कुटनीतिक पक्षले हाम्रो यो बेलाको क्यालेण्डर यस्तो छ भनेर भन्नु पर्थ्याे । त्यो हाम्रो कुटनीतिको कमजोरी हो । हाम्रो सम्पूर्ण ध्यान को सरकारमा आउने, को टिक्ने, को नटिक्ने भइरहेको बेलामा यस्तो उच्च अधिकारीको भ्रमण हुनु समय उपयुक्त होइन ।

पहिले–पहिले दिल्लीको निर्णयलाई अमेरिकाले सदर गथ्र्यो भन्ने थियो, पछिल्लो समय त्यो थिति परिवर्तन भएर सिधै अमेरिकाले हेर्न लागेको हो ?
–अहिल्यै त्यस्तो भन्न मिल्दैन । किनभने, भारतसँग यो–यो क्षेत्रमा राम्रो सम्बन्ध राख्नु पर्छ भन्ने उसको आफ्नै नीति छ । अमेरिका र चीनबीच महाशक्ति राष्ट्र हुनका लागि आर्थिक, रणनीतिक, राजनीतिक, वैचारिक र दार्शनिक प्रतिस्पर्धा छ । यस हिसाबमा भारतसँग नजिक भएको कतिपयको दृष्टिकोण छ । तर, अस्ति मात्रै अमेरिकी उपविदेश मन्त्रीले हामी नेपाललाई भारतको दृष्टिकोणले होइन, आफ्नै दृष्टिकोणले हेर्छौं भनेर जानुभयो । अब हामीले बुझ्न के जरुरी छ भने, भारत र चीन एकदमै शक्ति राष्ट्र हुन र अमेरिका महाशक्ति राष्ट्र हो । यी सबैको हामीले व्यवस्थापन गर्न सक्नुपर्छ । त्यसो हुनाले सैद्धान्तिक रुपमा भारतसँग अमेरिका कैयौं कुरामा नजिक छ । तर, फेरि कतिपय कुरामा विमति पनि छ । अस्ति भर्खरै भारतीय विदेशमन्त्री जयशंकरले पश्चिमाहरुलाई कडा जवाफ र चुनौति दिएका थिए । यसो हुनाले हामीले अमेरिका, भारत एकातिर र चीन अर्कोतिर गरेर होइन, तीनवटा देशलाई तीनैतिर राखेर व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।

यी गतिविधि बाहिर देखिए जस्तै सामान्य छ या पर्दाभित्र कुनै खिचडी पाकिरहेको छ ? तपाईँको दृष्टिले के देख्नुहुन्छ ?
–पर्दाभित्र के पाकेको छ भन्ने कुरा तपाईँ हामीलाई अहिल्यै थाहा हुँदैन । एउटा विश्लेषकले बाहिर देखिएको कुराको विश्लेषण गर्ने हो र आफूले त्यस क्षेत्रमा भोगेको, यो विषयमा अध्ययन गरेको, अध्यापन गरेको र आफै संलग्न भएर कुटनीतिमा गएको हिसाबले अनुभव सुनाउने हो । भित्र के भइरहेको छ भन्ने कुरा अहिले सत्तामा हुनेहरुलाई नै थाहा होला ।