साउथ एसिया फाउन्डेसन (एसएएफ) दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरूबीच सहकार्य, मानव विकास, र क्षेत्रीय शान्तिका लागि काम गर्ने एक गैरनाफामूलक संस्था हो। यो संस्थाले क्षेत्रीय स्तरमा प्रगतिशील विचारधारा र मानव कल्याणका अभियानहरूलाई प्रवर्द्धन गर्दछ।

कार्यक्रमको पृष्ठभूमिः
प्रदीप गिरी नेपालका एक विशिष्ट राजनीतिज्ञ, विचारक, र दार्शनिक हुनुहुन्थ्यो। उहाँले समाजवाद, मानव अधिकार, र समतामूलक समाज निर्माणका लागि निरन्तर वकालत गर्नुभयो। उहाँका विचारहरू केवल नेपालको सीमाभन्दा बाहिर दक्षिण एशियाका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छन्। उहाँको योगदानको सम्मान स्वरूप (एसएएफ)ले प्रदीप गिरी र सीताराम येचुरीको स्मृति श्रृंखला कार्यक्रम सुरु गरेको हो।

उद्देश्यहरूः
१. प्रदीप गिरीका विचारहरूको प्रचार-प्रसार

• सामाजिक न्याय, समावेशिता, र दार्शनिक सोचलाई युवाहरूमा प्रवर्द्धन गर्नु।
  २. दक्षिण एशियामा सहकार्यको अभिवृद्धि
• प्रजातन्त्र, मानव अधिकार, र समतामूलक समाज निर्माणका विषयमा बहस र विचार आदान-प्रदान गर्न सहयोग पुर्‍याउनु।

प्रदीप गिरी र सीताराम यचुरी दुवै दक्षिण एशियाली राजनीतिका प्रभावशाली नेताहरू थिए, जसले समाजवाद, प्रजातन्त्र, र मानवतावादी विचारहरूलाई प्रोत्साहित गरे। यद्यपि उनीहरू फरक देशका नागरिक भए पनि, उनीहरूको राजनीतिक र वैचारिक योगदानलाई तुलनात्मक रूपमा यसरी बुझ्न सकिन्छ:

१. वैचारिक आधार

• प्रदीप गिरी (नेपाल)
• प्रदीप गिरी समाजवादी विचारधारामा आधारित राजनीतिज्ञ र दार्शनिक थिए।
• उहाँ गान्धीवाद, लोहियावाद, र समाजवादी दर्शनबाट प्रभावित थिए।
• उहाँले समाजलाई समतामूलक बनाउन र सबैका लागि समान अवसर सिर्जना गर्न समाजवादलाई एकमात्र विकल्प माने।
• नेपाली समाजको विविधता र बहुलतालाई समेट्ने संघीयता र समावेशिताको वकालत गर्नुहुन्थ्यो।
• सीताराम यचुरी (भारत)
• यचुरी भारतको कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) [सीपीआई (एम)] का नेता हुन्।
• उहाँ मार्क्सवाद, लेनिनवाद, र वर्गसंघर्षका सिद्धान्तमा विश्वास गर्ने राजनीतिज्ञ हुनुहुन्छ।
• यचुरीले भारतमा श्रमिक वर्गका अधिकार, सामाजिक न्याय, र धर्मनिरपेक्षतालाई अघि बढाउन प्रयास गर्नुभएको छ।
• उहाँले दक्षिणपन्थी विचारधाराको विरोध गर्दै प्रगतिशील र धर्मनिरपेक्ष राजनीतिको पक्षपोषण गर्नुभयो।

२. राजनीतिक भूमिका र योगदान

• प्रदीप गिरी
• नेपाली कांग्रेसका प्रगतिशील नेता।
• गिरीले राजनीति र दार्शनिक चिन्तनलाई जोड्दै नयाँ पुस्तालाई प्रेरित गर्नुभयो।
• मधेश, जातीय समावेशिता, र मानव अधिकारका सवालमा स्पष्ट धारणा राख्नुभएको थियो।
• उहाँको राजनीति शक्ति प्राप्ति भन्दा पनि समाज रूपान्तरणतर्फ केन्द्रित थियो।
• सीताराम यचुरी
• भारतमा सीपीआई (एम) का महासचिव र राज्यसभा सदस्य।
• यचुरीले भारतमा श्रमिक वर्गको आन्दोलनलाई बलियो बनाउन भूमिका खेले।
• प्रगतिशील राजनीतिक गठबन्धनको निर्माण र धर्मनिरपेक्षतालाई जोगाउन उहाँले महत्वपूर्ण भूमिका निभाउनुभयो।

३. दक्षिण एशियाली दृष्टिकोण

• प्रदीप गिरी
• दक्षिण एशियामा शान्ति, सहकार्य, र समानताका लागि वकालत गर्नुभएको थियो।
• उहाँले नेपाललाई क्षेत्रीय समन्वय र मानव विकासको केन्द्र बनाउन चाहनुभयो।
• उहाँका विचारहरू क्षेत्रीय सहकार्यका लागि व्यापक थिए।
• सीताराम यचुरी
• यचुरीले दक्षिण एशियामा साम्राज्यवादविरोधी आन्दोलन र श्रमिक वर्गको एकतालाई जोड दिनुभयो।
• भारतको विदेशी नीतिमा धर्मनिरपेक्षता र समानताको पक्षधर थिए।
• क्षेत्रीय सहकार्यका मुद्दामा उहाँले समाजवाद र श्रमिक अधिकारलाई प्राथमिकतामा राख्नुभयो।

४. समाजवादको परिभाषा र कार्यान्वयन

• प्रदीप गिरी
• गिरीको समाजवाद सामाजिक न्याय, जातीय समावेशिता, र लोकतान्त्रिक मूल्यमा आधारित थियो।
• उहाँले समाजवादलाई मानिसको जीवनको गुणस्तर सुधार्ने माध्यमका रूपमा परिभाषित गर्नुभयो।
• सीताराम यचुरी
• यचुरीको समाजवाद मार्क्सवाद र लेनिनवादमा आधारित थियो।
• उहाँले राज्यद्वारा नियन्त्रित अर्थव्यवस्था, श्रमिक अधिकार, र वर्गसंघर्षको अवधारणालाई प्राथमिकता दिनुभयो।

५. वक्तृत्वकला र वैचारिक प्रभाव

• प्रदीप गिरी
• उत्कृष्ट वक्ता र वैचारिक नेता, जसले युवालाई प्रेरित गर्नुभयो।
• नेपाली समाजलाई दार्शनिक दृष्टिकोणले बुझ्न सघाउन उहाँको भूमिका अद्वितीय थियो।
• सीताराम यचुरी
• बलियो वक्तृत्वकला र तर्कशक्ति भएका नेता, जसले भारतीय राजनीतिमा वैचारिक बहसलाई अगाडि बढाए।
• श्रमिक आन्दोलन र प्रगतिशील गठबन्धन निर्माणमा उहाँको प्रभाव ठूलो छ।

प्रदीप गिरी र सीताराम यचुरी दुवै समाजवादी आन्दोलनका महत्त्वपूर्ण पात्र हुन्, तर उनीहरूको दृष्टिकोण र कार्यक्षेत्र फरक छ। गिरीले नेपाली समाजको विविधता, प्रजातन्त्र, र समावेशिताको पक्षमा सोच्नुभयो, जबकि यचुरीले भारत र दक्षिण एशियामा मार्क्सवादी आन्दोलनलाई अगाडि बढाए। उनीहरूको योगदानले समाजवाद र मानवतावादी चिन्तनलाई दक्षिण एशियामा मजबुत बनाएको छ।

प्रदीप गिरी नेपालका एक प्रख्यात राजनीतिज्ञ, समाजवादी विचारक, र दार्शनिक हुनुहुन्थ्यो। उहाँका विचारहरू नेपाली समाजको समृद्धि, प्रजातन्त्र, समाजवाद, र मानव अधिकारका विषयमा आधारित थिए। उहाँले आफ्नो जीवनभर समाजको समतामूलक रूपान्तरण र सामाजिक न्यायका लागि वकालत गर्नुभयो। प्रदीप गिरीका केही प्रमुख विचारहरू यसप्रकार छन्:

१. समाजवाद र समावेशिता

• गिरीले समाजवादलाई केवल आर्थिक समता मात्र नभई सामाजिक समतासँग पनि जोड्नुपर्छ भन्ने धारणा राख्नुहुन्थ्यो।
• उहाँको विचारमा समाजवादले जातीय, लिङ्गीय, धार्मिक र क्षेत्रीय विभाजनको अन्त्य गर्दै सबै नागरिकका लागि समान अवसर सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
• समावेशितालाई नेपाली समाजको आधारभूत आवश्यकता मान्दै उहाँले सबै जातजाति, वर्ग, र लैङ्गिक समूहलाई समान अधिकार दिन जोड दिनुभयो।

२. प्रजातन्त्र र मानव अधिकार*

• प्रदीप गिरी प्रजातान्त्रिक व्यवस्थाका प्रबल समर्थक हुनुहुन्थ्यो। उहाँले प्रजातन्त्रलाई केवल सत्ता सञ्चालनको प्रणाली मात्र नभई, जनताको वास्तविक शक्ति सुनिश्चित गर्ने साधनका रूपमा लिनुपर्ने बताउनुहुन्थ्यो।
• उहाँको मान्यता थियो कि मानव अधिकारहरूको संरक्षण प्रजातन्त्रको सबैभन्दा ठूलो जिम्मेवारी हो।
• राजनीतिक दलहरूले जनताको पक्षमा काम गर्न, पारदर्शी बन्न, र जवाफदेही हुनुपर्छ भन्ने उहाँको धारणा थियो।

३. दार्शनिक सोच र राजनीतिक नेतृत्व

• प्रदीप गिरीले राजनीति र दर्शनलाई अलग-अलग हेर्नु हुँदैन भन्ने विश्वास गर्थे।
• उहाँले राजनीति केवल सत्ता प्राप्तिको साधन होइन, समाजलाई रूपान्तरण गर्ने प्रक्रिया हो भन्ने मान्यता राख्नुहुन्थ्यो।
• नेपाली राजनीतिक नेतृत्वलाई दार्शनिक सोच र नैतिक मूल्यमान्यतामा आधारित हुनुपर्छ भन्ने उहाँको भनाइ थियो।

४. सामाजिक न्याय र गरिबी निवारण*

• प्रदीप गिरीले सामाजिक न्यायलाई समाजको मुख्य आधार मान्नुहुन्थ्यो।
• उहाँले गरिबीलाई केवल आर्थिक अभावको समस्याका रूपमा नभई सामाजिक र संरचनात्मक असमानताको परिणामका रूपमा हेर्नुपर्छ भन्ने धारणा राख्नुभयो।
• आर्थिक सुधार, शिक्षाको पहुँच, र स्वास्थ्य सेवामा सबैका लागि समान अवसर सिर्जना गर्नुपर्ने उहाँको सोच थियो।

५. वैचारिक बहसको आवश्यकता*

• उहाँले नेपाली समाज र राजनीतिमा वैचारिक बहसको खडेरी रहेको कुरा बारम्बार उठाउनुहुन्थ्यो।
• राजनीतिक दलहरू वैचारिक रूपमा स्पष्ट र नीतिगत रूपमा प्रष्ट हुनुपर्नेमा उहाँले जोड दिनुभयो।
• वैचारिक आदान-प्रदानबाट मात्र देशलाई सही मार्गमा अगाडि बढाउन सकिन्छ भन्ने उहाँको विश्वास थियो।

६. दक्षिण एशियाली सहकार्य र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध*

• प्रदीप गिरीले नेपाललाई दक्षिण एशियामा शान्ति र सहकार्यको केन्द्रबिन्दु बनाउनुपर्ने धारणा राख्नुहुन्थ्यो।
• क्षेत्रीय सहकार्यले मात्र आर्थिक विकास र शान्ति सम्भव छ भन्ने उहाँको विश्वास थियो।
• उहाँले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई मानवतावादी दृष्टिकोणले हेर्नुपर्ने र राष्ट्रहरूबीच बराबरीको सम्बन्ध हुनुपर्ने कुरा बारम्बार उठाउनुभयो।

७. धार्मिक सहिष्णुता र सांस्कृतिक विविधता*

• प्रदीप गिरी धार्मिक सहिष्णुताका प्रबल पक्षपाती हुनुहुन्थ्यो।
• उहाँले नेपाली समाजको विविधतालाई बलियो पक्षका रूपमा हेर्नुपर्छ भन्ने धारणा राख्नुभयो।
• विभिन्न जाति, भाषा, र संस्कृतिका समुदायबीच सहकार्य र सम्मानको सम्बन्धलाई प्रोत्साहित गर्नुपर्नेमा उहाँको जोड थियो।

प्रदीप गिरीको प्रेरणा:
उहाँ गान्धीवाद, लोहियावाद, र समाजवादी आन्दोलनबाट प्रभावित हुनुहुन्थ्यो। उहाँका विचारहरू नेपाली समाजलाई लोकतान्त्रिक, समतामूलक, र समावेशी बनाउन महत्वपूर्ण मार्गदर्शनका रूपमा रहन सक्छन्।

प्रदीप गिरीले २०७२ सालको नेपालको संविधानमा हस्ताक्षर नगर्नुको मुख्य कारण उहाँका गहिरा वैचारिक र नैतिक मान्यतासँग सम्बन्धित थियो। उहाँले संविधानलाई केही महत्त्वपूर्ण दृष्टिकोणबाट अपूर्ण ठान्नुभएको थियो। उहाँको असहमतिको कारणलाई यसरी विश्लेषण गर्न सकिन्छ:

१. समावेशितामा कमी*

• प्रदीप गिरीले संविधानलाई समावेशिताको दृष्टिकोणले पर्याप्त नभएको ठान्नुभयो।
• संविधानले मधेशी, आदिवासी, जनजाति, दलित, र महिला समुदायका अधिकारलाई पूर्ण रूपमा सम्बोधन नगरेको उहाँको ठम्याइ थियो।
• उहाँले विशेषगरी मधेशी समुदायका मुद्दाहरू (समानुपातिक प्रतिनिधित्व, संघीयता, र अधिकारहरूको सुनिश्चितता) संविधानमा कमजोर रूपमा सम्बोधन भएको महसुस गर्नुभएको थियो।

२. संघीयता र सीमांकनको प्रश्न

• संविधानले संघीयताको ढाँचा तय गर्दा जनताको भावनालाई पूर्ण रूपमा सम्बोधन नगरेको उहाँको विचार थियो।
• संघीय सीमांकनमा मधेश र थरूहट क्षेत्रका जनताको चासो र मागलाई बेवास्ता गरिएको उहाँले बताउनुभएको थियो।
• उहाँको विश्वास थियो कि संघीयता प्रभावकारी हुनका लागि क्षेत्रीय र जातीय प्रतिनिधित्वलाई ध्यान दिनुपर्छ, जुन संविधानमा पर्याप्त रूपमा भएको थिएन।

३. न्यायको सुनिश्चिततामा असन्तुष्टि

• प्रदीप गिरीले संविधानलाई सामाजिक न्याय र समानताका दृष्टिले अपूर्ण मानेका थिए।
• उहाँको धारणा थियो कि संविधानले सबै नागरिकलाई समान अधिकार र अवसरको सुनिश्चितता दिनुपर्थ्यो, तर व्यवहारमा त्यसो हुने संकेत छैन।

४. प्रक्रियागत असन्तोष

• संविधान निर्माण प्रक्रियामा सरोकारवाला सबै पक्षलाई पर्याप्त रूपमा समेटिएको थिएन भन्ने उहाँको आलोचना थियो।
• संविधान निर्माणको अन्तिम चरणमा प्रमुख राजनीतिक दलहरूले सहमतिको सट्टा बल प्रयोग गरेर प्रक्रिया अघि बढाएको भन्दै उहाँ असन्तुष्ट हुनुहुन्थ्यो।
• उहाँले यसलाई संविधानसभाको वास्तविक भावना र जनताको सहभागितासँग मेल नखाने कार्य भनेका थिए।

५. मध्यमार्गी र नैतिक अडान

• प्रदीप गिरीले सधैं नैतिकता र वैचारिक स्पष्टतालाई राजनीतिकभन्दा माथि राख्नुभएको थियो।
• उहाँले संविधानमा सही गरेर आफ्नो असन्तोष दबाउनुभन्दा आफ्नो विचार र सिद्धान्तलाई स्पष्ट रूपमा अभिव्यक्त गर्न चाहनुभयो।
• हस्ताक्षर नगर्नु उहाँको व्यक्तिगत नैतिकता र वैचारिक सत्यको प्रतीक थियो।

६. भविष्यमा सुधारको अपेक्षा

• उहाँले संविधानलाई अन्तिम दस्तावेज होइन, समयसँगै परिमार्जन गर्नुपर्ने जीवन्त दस्तावेजको रूपमा लिएको बताउनुभएको थियो।
• हस्ताक्षर नगरे पनि उहाँले संविधानलाई कार्यान्वयनमा ल्याउने प्रक्रिया र त्यसलाई समयअनुसार सुधार्ने पक्षमा आफ्नो समर्थन व्यक्त गर्नुभएको थियो।

प्रदीप गिरीको हस्ताक्षर नगर्ने निर्णय उहाँको वैचारिक स्पष्टता, नैतिकता, र जनताको असन्तोषको प्रतिनिधित्व थियो। उहाँले संविधानलाई सुधार गर्न सकिने दस्तावेजका रूपमा लिएका कारण त्यसलाई पूर्णतः अस्वीकार पनि गर्नुभएन। उहाँको यो कदम एक प्रकारको वैचारिक प्रतिरोध थियो, जसले उहाँको प्रगतिशील सोच र सामाजिक न्यायप्रतिको प्रतिबद्धतालाई झल्काउँछ।