तस्बिरभित्रको आगो : प्रा. डा. विष्णु राईको कविता ‘तिम्रो तस्बिर मलाई मन परेन !’ को समालोचनात्मक विश्लेषण

भूमिका
प्रेमको अनुभूति जीवनको सबभन्दा कोमल र संवेदनशील पक्ष हो, तर यही प्रेम कहिले काँडाको मुकुट पनि बन्न सक्छ। प्रा. डा. विष्णु राईद्वारा रचित कविता “तिम्रो तस्बिर मलाई मन परेन! …”(गोरखा पत्र, २७ वैशाख २०८२) प्रकाशित । यिनै प्रेम–विस्मृति र विघटनको सघन भावात्मक दस्तावेज हो। कविताले प्रेमको आरम्भिक मोहदेखि बिछोडको पीडा, अनि त्यसको आत्मदाहसम्मको यात्रा संकेत गर्छ। छोटो आकार भए पनि गहिरो अनुभूतिभित्र बाँधिएको यो कविता आजको समकालीन समाजमा प्रेमका विविध आयामको प्रतिध्वनि हो।

१. विषयवस्तु (Theme)
कविताको मूल विषय प्रेमको उत्पत्ति, विकास र अन्त्य हो। कविले “तिमी” नामको पात्रप्रतिको आकर्षण, त्यसप्रतिको सपना र त्यसैप्रतिको अन्तिम क्षोभलाई सशक्त रूपमा चित्रण गरेका छन्। तस्बिर हेरेर प्रेम सुरु हुन्छ—त्यसमा भविष्य देखिन्छ, सपना बुन्छ। तर त्यही प्रेमीले जब मनमा घात गर्छ, त्यसपछि त्यसै प्रेमको तस्बिर आगोमा जलाइन्छ। प्रेम सधैं शान्तिको मार्ग मात्र होइन, पीडाको घुम्टी पनि हुन सक्छ भन्ने यथार्थ भाव कविता मार्फत व्यक्त गरिएको छ।

२. भाव (Emotion)
कविताको सुरुआत सौन्दर्यप्रतिको आकस्मिक आकर्षणबाट हुन्छ, जुन भावनात्मक रूपले मनभित्र गहिरिन्छ। त्यसपछि सपना र आशाको क्रम आउँछ। तर मध्यभागदेखि कविता भावनात्मक रूपमा मोडिन्छ—प्रेमीको व्यवहार विपरीत हुन्छ र मनभित्रको आगोले कविलाई पोल्न थाल्छ। अन्ततः, प्रेमप्रति वितृष्णा उत्पन्न हुन्छ र भावनात्मक विद्रोहको रूपमा “सुन्दर तस्बिर” जलाइन्छ।
“सुरक्षित राखेको तिम्रो सुन्दर तस्बिर
त्यही आगोमा जलाएँ”
यी पङ्क्तिहरू गहिरो मोहबाट उठेको घृणा र मोहभंगको चरम अभिव्यक्ति हुन्।

३. शैली र भाषा (Style and Language)

कविताको भाषा सरल छ तर प्रभावशाली। यसको गद्यात्मक प्रवाह, प्रत्यक्ष कथनजस्तो लाग्ने शैलीले पाठकलाई अझ नजिक ल्याउँछ। प्रतीकहरूको प्रयोग—”तस्बिर”, “फल”, “सपना”, “आगो”, “जलाएँ”—गहिरो अर्थबोध गराउने खालका छन्। कविता अधिक व्याख्यात्मक नभएर अनुभूतिमै केन्द्रित छ, जसले यसलाई अझ सशक्त बनाएको छ। शैलीमा आत्मस्वीकृति र आत्मसंघर्षको मिश्रण पाइन्छ।

४. प्रतीक र विम्ब (Symbols and Imagery)
“तस्बिर”: प्रेमको आदर्श रूप, जुन मनभित्र सुरक्षित राखिन्छ।
“फल”: प्रेमबाट अपेक्षित उपलब्धि वा भविष्य।
“सपना””:सम्भावनाको संसार।
“आगो”: भित्रको मानसिक पीडा, द्वन्द्व वा विश्वासघात।
“जलाएँ” :अन्तिम क्षणको मोहभंग र भावनात्मक आत्मदाह।

यी सबै प्रतीकहरूले प्रेमको रूपान्तरण यात्रा—उत्कर्षदेखि पतनसम्मको दृश्य प्रस्तुत गर्छन्। कविले अत्यन्त सघन विम्बहरू प्रयोग गरेर प्रेमलाई आत्मीय तर त्रासदीपूर्ण बनाएका छन्।

५. सामाजिक र मनोवैज्ञानिक पक्ष (Social and Psychological View)
यो कविता केवल व्यक्तिगत प्रेमदृष्टान्त होइन, समकालीन समाजमा प्रेम र सम्बन्धप्रतिको चिन्तन पनि हो। डिजिटल युगमा “तस्बिर”को आकर्षण वास्तविक सम्पर्कभन्दा बलियो हुने गरेको छ। छोटो समयमै गहिरो मोह उत्पन्न हुन्छ, तर त्यति नै छिटो अपेक्षा नपुगेको पीडाले प्रेमलाई विघटनतर्फ धकेल्छ।

मनोवैज्ञानिक रूपमा, कविता को चक्रमा आधारित देखिन्छ। यो चक्र मानिसका आन्तरिक भावना र सामाजिक व्यवहारसँग मिल्दोजुल्दो छ, जसले कवितालाई यथार्थपरक बनाएको छ।

प्रा. डा. विष्णु राईको “तिम्रो तस्बिर मलाई मन परेन….” प्रेमको सौन्दर्य मात्र होइन, त्यसको अँध्यारो, आत्मघाती पक्षसमेत उजागर गर्ने उत्कृष्ट काव्य–सृष्टि हो। यसमा प्रेमको सुरुवाती मोह, त्यसले निम्त्याउने सपना, अनि अन्ततः त्यसै सपनाबाट उत्पन्न पीडाको दृश्य अत्यन्त सघन रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ।

कविता भाव, शैली, प्रतीक र समकालीन सन्दर्भहरूसँग सशक्त रूपमा मेल खाने साहित्यिक कृति हो, जसले पाठकको मनमा दीर्घकालीन प्रभाव पार्न सक्छ।