स्थानीय तहको निर्वाचन सम्पन्न भइ परिणाम आउने क्रम अन्तिम चरणमा छ । अपेक्षित रुपमा निर्वाचन शान्तिपूर्ण नै सम्पन्न भएको छ । एकाध ठाउँमा जोरजबरजस्ती गरिएको भएता पनि समग्रतामा निर्वाचन सामान्य रुपमा नै सम्पन्न भएको मान्नुपर्छ । साधन, श्रोत, भौगोलिक विकटता, नेपाली मतदाताहरुको चेतनास्तर, उम्मेदवारहरुको मानसिकता र व्यवहार राजनीतिक दलहरुको प्रस्तुति आदि विषयहरुलाई एक ठाउँमा राखेर अध्ययन गर्दा लोकतान्त्रिक अभ्यासका चरणहरु क्रमशः परिस्कृत हुँदै जानुपर्छ भन्ने दृष्टिकोण राखेर अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता खट्किन्छ । राजनीतिक दल र यसको नेतृत्वले निर्वाह गरेको भूमिका, प्रस्तुत गरेका उम्मेदवार र प्राथमिकतामा परेको पात्र र प्रवृत्तिले धेरै उत्साहित बनाउन नसकेता पनि क्रमशः सुधारोन्मुख बाटो अख्तियार गर्नुको अर्को विकल्प छैन भन्ने निष्कर्ष निकाल्नु पर्छ । निर्वाचन अधिक महँगो, खर्चालु र भ्रष्टाचारलाई बढावा दिने विकसिमको भएकोमा विवाद नै छैन ।

सामान्य मानिसले निर्वाचन लड्ने आँट नै गर्न सक्दैन । यसले लोकतान्त्रिक अभ्यासलाई स्वस्थ्य, स्वच्छ र मर्यादित बनाउन सहयोग पु-याएन । शासन व्यवस्थालाई बद्नाम गराउने काम गरेको छ । राजनीतिक दलहरु र यसको नेतृत्वप्रति विश्वास र भरोास नभएको दृष्टान्त काठमाडौं महानगरवासीले प्रस्तुत गरेका छन् । यो चुनौतिको आँकलन र सामना दलहरुले कसरी गर्छन्, त्यसलाई राजनीतिकशास्त्रीहरुले नजिकबाट नियाली रहेको हुनुपर्छ । प्रणाली ठीक हुँदाहुँदै अभ्यास अस्वस्थ र अमर्यादित भएकाले जनस्तरमा वितृष्णा बढ्दै गएको छ । ख्वाइप्याइ, लेनदेन, भागवण्डा, नगदकारोबार धेरै बढेको देखियो । मतदाताहरुले पनि ‘मौकामा चौका’ हान्नुपर्छ भन्ने सोच बनाएको देखियो । यसलाई न्यूनीकरण गरेर अगाढि बढ्ने जमर्को गरिएन, खर्चपर्च मनिमसल, राज्य संयन्त्रको प्रयोग र दुरुपयोगबाटै निर्वाचन जित्ने र जितेपछि साधनश्रोतको दुरुपयोग गर्ने मानसिकता संस्थागत भयो भने लोकतन्त्र एउटा निर्वाचनदेखि अर्को निर्वाचनसम्म मात्र सीमित हुने देखिन्छ ।

दल वा व्यक्तिलाई प्राप्त जिम्मेवारीप्रति त्यो समाज विश्वस्त छैन, स्वीकार गर्दैन, सम्मान छैन, मर्यादा हुँदैन भने त्यो अर्थहीन हुन्छ ।

काठमाडौं महानगरपालिकालगायत अन्य ठाउँमा प्रस्तुत गरिएका पात्रहरु र यसको प्रभावको सुक्ष्म अध्ययन र विश्लेषण भएन भने दलीय व्यवस्थामा दलहरुले प्रस्तुत गरेका उम्मेदवारभन्दा स्वतन्त्ररुपमा खडा भएका उम्मेदवारहरुको आकर्षण तीब्र हुने लक्षण छ । अनुकूल देख्ने बित्तिकै आफ्नो परिवारका सदस्यलाई दलीय आवरणभित्र अवसर खोज्ने प्रवृत्तिलाई मतदाताले तिरस्कार गरेका छन् । माथिल्लो तहका नेताहरुको स्वार्थका खातिर स्थानीय आवश्यकता र अवस्थाको ख्याल नै नगरी माथिबाट लाद्ने प्रवृत्ति अस्वीकार गरिएको छ । त्यत्ति मात्र नभएर केन्द्रीय नेतृत्वले गरेको निर्देशन र परिपत्रको पालना नगरी स्थानीय आवश्यकता र लोकप्रियतालाई प्राथमिकतामा राखी अत्याधिक समर्थनका साथ निर्वाचित गराउने एक किसिमको स्वस्थ्य र मर्यादित विद्रोहसमेत भएको छ ।

कार्यकर्ता व्यवस्था, प्रणाली र पद्धति अनि पार्टीको सिद्धान्त, आदर्श र विचार प्रवद्र्धन गर्छन् नेतृत्वको हुकुमी आदेश तामेल गर्दैनन भन्ने सन्देश केही ठाउँबाट आएको छ । यो लोकतान्त्रिक प्रणालीको पूँजी हो । त्यसको सम्मान गर्न सकेको खण्डमा मात्र राजनीतिक नेतृत्वले आफ्नो कमजोरी सच्चाउन सक्छ । हरेक निर्वाचनले दिने सन्देशलाई संग्रह गरी अगाडि बढ्ने जमर्को भए मात्र व्यवस्था सुदृढ र परिस्कृत बन्दै जान्छ भन्ने कुरा नेपालका सबै राजनीतिक दलहरुले मनन गर्न सक्नुपर्छ । स्थानीय सरकारले स्थानीय आवश्यकता र सम्भावनाको सुक्ष्म अध्ययन गरी जनचाहना र भावना बमोजिम अगाडि बढ्ने इमान्दार प्रयास गरे मात्र त्यसले जनविश्वास आर्जन गर्न सकिन्छ । जनताको घरदैलोमा हुने सरकारको कार्य सम्पादन, चरित्र र प्रवृत्तिले शासन व्यवस्थाको अनुभूति गराउने हो । त्यहाँ नै विकृति र विसंगति देखिएपछि त्यसले सम्पूर्ण समाजलाई निराश र आक्रोति बनाउँछ । यस्ता अति सुक्ष्म र सामान्य विषयमा दलहरुले वा प्रतिनिधिले वा पदाधिकारीहरुले ध्यान पु¥याउन सके भुइँतहबाटै सकरात्मक ऊर्जा प्रवाह हुनेछ ।

दलीय गठबन्धनबाट फाइदा, घाटा दुवै प्राप्त भएको छ । मतदाताहरुले सहज मतदान गर्न नसकेको भएता पनि सक्दो कोसिस गर्दा उम्मेदवारहरुको चिन्ह खोजी खोजी मतदान गर्ने काम गरेका छन् । सरल बनाउनेभन्दा जटिल बनाउने अभ्यास भएता पनि आफ्नो सार्वभौम अधिकार प्रयोग गरी प्रतिनिधि चुन्ने काम भएको छ । दल, उम्मेदवार र आयोगले आगमी दिनमा धेरै सच्चाउने नै छन् भन्ने विश्वास लिनु उपयुक्त होला । प्रतिनिधिमुलक व्यवस्थाको विकल्प सुझाउन नसक्दासम्म यसभित्रका कमी कमजोरी सच्चाउने दिशामा नै सम्बन्धित सबै सरोकारवालाहरुको ध्यान जाला । प्राप्त सन्देश, संकेत, आदेश र अपेक्षाको उच्च मूल्यांकन गरी इमान्दारिता प्रस्तुत भएमा केही न केही सुधार अवश्य नै हुनेछ र स्थानीय सरकारले पनि जनभावनाको कदर गर्नेछ ।

काठमाडौं, भरतपुर, धनगढीको परिणाम के आउँछ ? जे जस्तो आए पनि सिक्ने र बुझेनलाई प्रशस्त सन्देश प्राप्त भएको छ । सकसले कसरी, कसलाई प्रस्तुत ग-यो ? के कति खर्च भयो ? कुन कारणले यस्तो वातावरण बन्यो भन्ने कुरा दलहरु र नेतृत्वले महसुस गर्नुपर्छ र आफूलाई सच्चाउनुपर्छ । कुनै स्थान ग्रहण गर्नु मात्र प्रयाप्त होइन, त्यसको गरिमा, महत्व र मर्यादा कायम भएको छ वा छैन, त्यो सबैभन्दा प्रमुख विषय हो । दल वा व्यक्तिलाई प्राप्त जिम्मेवारीप्रति त्यो समाज विश्वस्त छैन, स्वीकार गर्दैन, सम्मान छैन, मर्यादा हुँदैन भने त्यो अर्थहीन हुन्छ । राज्यको कुनै पनि तहमा रहेको पदाधिकारीले (समाज) जनताको स्वीकार्यता प्राप्त नहुँदासम्म निर्वाहा गरेको भूमिका अमान्य र अवैध हुन्छ । भए गरिएको खर्च भ्रष्टाचार हो भन्ने बुझ्न जरुरी छ ।