इरानी राष्ट्रपति इब्राहिम रायसीको ज्यान गएको बेल–२१२ हेलिकप्टर दुर्घटनाको खबर अहिले चर्चामा छ । हेलिकप्टरमा रायसीसँगै इरानका विदेशमन्त्री अमिर अब्दुल्लाहियान र इरानको पूर्वी अजरबैजान प्रान्तका गभर्नर मलिक रहमाती पनि सवार थिए ।

दुर्घटनामा ज्यान गुमाउनेहरूमा ताब्रिजका इमाम मोहम्मद अली अल–ए–हाशिमको नाम पनि समावेश छ । यो हेलिकप्टर आइतवार क्विज कालासी र खोदाफरिन बाँधबाट ताब्रिज सहरको लागि उडेको थियो ।

यो बाँधको उद्घाटन गर्न आइतबार रायसी इरान–अजरबैजान सीमामा गएका थिए । राइसीको सवारीमा तीनवटा हेलिकप्टर थिए, जसमध्ये दुई सकुशल गन्तव्यमा पुगेका थिए ।

गन्तव्यमा पुग्न नसकेर दुर्घटनामा परेको हेलिकप्टर बेल–२१२ हो ।

बेल २१२ हेलिकप्टर को केही विशेष र सुविधाहरू
बेल २१२ हेलिकप्टर भियतनाम युद्धमा प्रयोग भएको युएच–वान, एन टुइनजस्तै यात्री हेलिकप्टर हो । यो हेलिकप्टर सरकारी र निजी दुबैले प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।

समाचार एजेन्सी रोयटर्सका अनुसार यो हेलिकप्टर सन् १९६० को दशकमा क्यानाडाली सेनाका लागि निर्माण गरिएको हो । यो युएच–१ आइरोक्युससको नयाँ मोडेल थियो । नयाँ डिजाइनमा दुई इन्जिन प्रयोग गरिएको थियो । नयाँ हेलिकप्टरको क्षमता पनि पहिलेको तुलनामा बढी छ ।

अमेरिकी सैन्य तालिमसँग सम्बन्धित दस्तावेजका अनुसार सन् १९७१ मा यो हेलिकप्टरको परिचयपछि अमेरिका र क्यानडाले चाँडै नै आफ्नो फिल्टमा समावेश गरेका थिए ।

यी उपयोगिता हेलिकप्टर हुन्, त्यसैले तिनीहरूलाई युएच पनि भनिन्छ । युएचजस्ता नामहरू सेनाद्वारा प्रयोग गरिन्छ ।

यो हेलिकप्टर के उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ ?
यी हेलिकप्टरहरू सबै प्रकारका कामका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ । जस्तै यात्रु ढुवानी, आगो निभाउने, सामान ढुवानी, हतियारको आपूर्ति ।

इब्राहिम राईसी चढेको हेलिकप्टर उच्च सरकारी अधिकारी र नेताहरुको यात्रामा प्रयोग गर्न सकिने गरी परिमार्जन गरिएको थियो । यो हेलिकप्टर अमेरिकी कम्पनी बेल टेक्सट्रोनले निर्माण गरेको हो । कम्पनीको मुख्यालय टेक्सासमा छ ।

बेल हेलिकप्टरको पछिल्लो मोडल बेल ४१२ को बारेमा कम्पनीको विज्ञापन अनुसार प्रहरी, मेडिकल यातायात, सैनिकको आवतजावत, ऊर्जा उद्योग र आगो निभाउने काममा प्रयोग गर्न सकिने छ ।

युरोपियन एभिएसन सेफ्टी एजेन्सीबाट प्राप्त कागजातका अनुसार यसमा चालक दलका सदस्यसहित १५ जना बस्न सक्छन् ।

हेलिकप्टरसम्बन्धी जानकारी दिने वेबसाइट हेलिसका अनुसार बेल २१२ हेलिकप्टरको लम्बाइ १७ मिटर र उचाइ करिब चार मिटर रहेको छ । ग्लोबल एयरको वेबसाइटका अनुसार बेल २१२ हेलिकप्टर सञ्चालन गर्न प्रतिघण्टा करिब दुई लाख रुपैयाँ खर्च लाग्छ ।

वेपन सिस्टम वेबसाइटका अनुसार यो हेलिकप्टर २३० देखि २६० किलोमिटर प्रतिघण्टाको गतिमा उड्छ ।

बेल २१२ हेलिकप्टर कहाँ प्रयोग गरिन्छ ?
यो हेलिकप्टर जापानी कोस्ट गार्डले प्रयोग गर्छ । अमेरिकामा, यो हेलिकप्टर अग्नि विभाग र कानून प्रवर्तन एजेन्सीहरूले प्रयोग गर्छन् । थाइल्याण्डको राष्ट्रिय पुलिसले पनि यो हेलिकप्टर प्रयोग गर्दछ ।

समाचार एजेन्सी रोयटर्सका अनुसार इरानले त्यस्ता हेलिकप्टर कति प्रयोग गर्छ भन्ने अझै स्पष्ट भइसकेको छैन । तर फ्लाइट ग्लोबलको २०२४ को विश्व वायु सेना निर्देशिका अनुसार इरानको वायुसेना र नौसेनासँग त्यस्ता १० वटा हेलिकप्टर छन् ।

यसअघि यो हेलिकप्टर सेप्टेम्बर २०२३ मा दुर्घटना भएको थियो । त्यसपछि निजी अपरेटरको यो हेलिकप्टर युएईमा दुर्घटना भएको थियो । यो दुर्घटना सन् २०१८ मा भएको थियो । दुर्घटनामा चार जनाको मृत्यु भएको थियो ।

सेप्टेम्बर २०१३ मा बेल २१२ ट्विन ब्लेड हेलिकप्टर मुम्बईमा दुर्घटनाग्रस्त भयो । दुर्घटनामा पाँच जनाको मृत्यु भएको थियो ।

एभिएसन सेफ्टी नेटवर्क वेबसाइटले गरेको दाबी अनुसार सन् १९७२ देखि २०२४ सम्म बेल २१२ सम्बन्धी ४३२ दुर्घटना भएका छन् । जसमा करिब ६३० जनाको मृत्यु भएको थियो ।

इरानको उड्डयन क्षेत्र
हेलिकप्टर दुर्घटनाको कारण भने खुल्न सकेको छैन । तर हवाई यातायात सुरक्षाको मामलामा इरानको रेकर्ड कमजोर रहेको छ । यसको एउटा कारण दशकौंदेखि लगाइएको अमेरिकी प्रतिबन्ध पनि रहेको बताइएको छ । जसका कारण इरानको उड्डयन क्षेत्र कमजोर भएको छ ।

राईसी बेल २१२ हेलिकप्टरमा सवार थिए । यो मोडेल अमेरिकामा बनाइएको थियो ।

विगतमा इरानका रक्षा र यातायात मन्त्रीहरूबाहेक इरानको सेना र वायुसेनाका कमाण्डरहरू पनि विमान वा हेलिकप्टर दुर्घटनामा मारिएका थिए ।

मे २००१ मा इरानको यातायात मन्त्रीको विमान पनि दुर्घटनाग्रस्त भयो । यसको भग्नावशेष पत्ता लगाउन धेरै प्रयास गर्नुपरेको थियो । उक्त विमानमा २८ जना सवार थिए र दुर्घटनामा कोही पनि बाँच्न सकेनन ।

इरानी सरकारमा सुधारवादीहरूको नेतृत्वमा देशको विमानलाई आधुनिकीकरण गर्ने प्रयास गर्दा पश्चिमी देशहरूसँग केही सम्झौताहरू पनि भएका थिए । यसमा प्रतिबन्ध खुकुलो बनाउने जस्ता कुराहरू पनि थिए ।

यद्यपि, यी प्रयासहरू रोकिएका थिए, जब तत्कालीन राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले सम्झौताबाट अमेरिकालाई फिर्ता लगे । त्यसपछि प्रतिबन्धहरू लागे ।

कट्टरपन्थीहरूले स्वदेशी उद्योग र विदेशी साझेदारहरूमाथि निर्भरताको कुरा गर्दै सुधारकर्ताहरूले उड्डयन क्षेत्रलाई बलियो बनाउने प्रयासको आलोचना गरे ।