काठमाडौं । यही नोभेम्बर २१ बाट कतारमा सुरु हुने विश्वकप फुटबलको मज्जा लिने नेपाली दर्शकका लागि एउटा नमीठो खबर छ । विश्वकप फुटबल आयोजनाका लागि कतारले भौतिक संरचना निर्माण गर्दा १७ सय नेपालीले ज्यान गुमाएका छन् । उनीहरु विचौलियामार्फत् कतार पुगेकाले मृत्युपछि उचित क्षतिपूर्ति सम्म पाएका छैनन् ।

नेपाली दुतावास कतारले बेलायती अखवार द गार्जियनलाई उपलब्ध गराएको तथ्यांक अनुसार सन् २०११ देखि सन् २०२० सम्म १ हजार ६ सय ४१ जना नेपाली श्रमिकको मृत्यु भएको छ । यो तथ्यांक हेर्दा कतारमा आसन्न विश्व कप फुटबल प्रतियोगिताका लागि भौतिक संरचना निर्माण गर्दा औसत २ दिनमा १ जना नेपाली श्रमिकले ज्यान गुमाएको देखिन्छ ।

कतारले १० वर्षअघि नै सन् २०२२ को विश्वकप आयोजना गर्ने विवादस्पद अधिकार पाएको थियो । यो सँगै कतारले भौतिक संरचना निर्माणमा तीब्र तयारी सुरु ग-यो । आप्रवासी कामदारको ठूलो माग भएपछि नेपाल, भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश र श्रीलंकालगायत दक्षिण एशियाली मुलुकबाट पनि लाखौं कामदार कतार पुगेका थिए । यिनै मध्ये १७ सय नेपालीसहित ६ हजार ५ सयभन्दा बढी श्रमिकको मृत्यु भएको द गार्जियनले खुलासा गरेको छ ।

नेपाल, भारत, बंगलादेश र श्रीलंकाको तथ्यांकले सन् २०११–२०२० को अवधिमा ५ हजार ९ सय २७ आप्रवासी कामदारको मृत्यु भएको देखाएको छ । अलग रूपमा, कतारमा रहेको पाकिस्तानी दूतावासको तथ्याङ्कले यो बीचमा थप ८ सय २४ जना पाकिस्तानी श्रमिकको मृत्यु भएको रिपोर्ट गरेको छ ।

कुल मृत्युको संख्या उल्लेखनीय रूपमा उच्च छ, किनकि यी तथ्याङ्कहरूमा फिलिपिन्स र केन्यालगायत कतारमा ठूलो संख्यामा कामदार पठाउने देशहरूको मृत्यु समावेश छैन । २०२० को अन्तिम महिनाहरूमा भएका मृत्युहरू पनि रिपोर्टमा समावेश गरिएका छैनन् ।

विगत १० वर्षमा कतारले २०२२ मा हुने फुटबल प्रतियोगिताको तयारीका लागि अभूतपूर्व निर्माण कार्यक्रम सुरु गरेको छ । नयाँ विमानस्थल, सडकलगायत दर्जनौं ठूला परियोजनाहरू पूरा भएका छन् वा निर्माणाधीन छन् । सार्वजनिक यातायात प्रणाली, होटल र नयाँ सहर लुसेल जसले विश्वकपको फाइनल आयोजना गर्नेछ ।

‘कतारले विश्वकप आयोजना गर्ने अधिकार पाएकोले सन् २०११ यता ज्यान गुमाउने आप्रवासी कामदारको संख्या धेरै ठूलो छ । मृत्युको अभिलेखलाई पेशा वा काम गर्ने ठाउँको आधारमा वर्गीकृत गरिएको छैन, तर मृत्यु भएका कामदारहरू यो विश्व कप पूर्वाधार परियोजनामा कार्यरत थिए,’ खाडीमा श्रम अधिकार विशेषज्ञ समूहका निर्देशक निक म्याकगिहान भन्छन् ।

अधिकारकर्मीहरुले कतारले आफ्ना २० लाख आप्रवासी युवा कामदारहरूको सुरक्षा गर्न वा ठूलो मात्रामा मृत्युको उच्च दरको कारणहरूको अनुसन्धान गर्न असफल भएको आरोप लगाएका छन् ।

पत्रिका द गार्जियनको अनुसन्धानले कतारमा मृत्युको रेकर्डमा पारदर्शिता, कठोरता र विवरणको अभावलाई पनि उजागर गरेको छ । दोहाका दूतावासहरू र श्रम पठाउने देशहरूमा सरकार तथ्यांक दिन अनिच्छुक छन् । जहाँ तथ्याङ्कहरू उपलब्ध गराइएका छन्, त्यहाँ विभिन्न सरकारी निकायहरूले राखेका तथ्याङ्कहरूबीच विसंगति छ, र मृत्युको कारणहरू रेकर्ड गर्ने कुनै ढाँचा छैन ।

‘यी मृत्युको बारेमा स्पष्टता र पारदर्शिताको वास्तविक अभाव छ’ एम्नेस्टी इन्टरनेशनलका खाडी अनुसन्धानकर्ता मे रोमानोसले भने, ‘कतारले आफ्नो व्यावसायिक स्वास्थ्य र सुरक्षा मापदण्डहरू बलियो बनाउन आवश्यक छ ।’

कतारमा विश्वकप आयोजना गर्ने समितिले स्टेडियम परियोजनाहरूमा भएको मृत्युको बारेमा सोध्दा कतारले भनेको छ— ‘हामी यी सबै त्रासदीहरूप्रति गहिरो दुःख व्यक्त गर्दछौं र पाठ सिक्न, सुनिश्चित गर्न प्रत्येक घटनाको अनुसन्धान ग-यौं । हामीले यस मुद्दाको बारेमा सधैं पारदर्शिता कायम राखेका छौं र हाम्रा परियोजनाहरूमा मृत्यु भएका श्रमिकको संख्या बारेमा गलत दाबीकाे प्रतिवाद गर्दछौं ।’

एक विज्ञप्तिमा, फुटबलको विश्व प्रशासक निकाय फिफाका प्रवक्ताले भने, ‘फिफा परियोजनामा श्रमिकको अधिकारको रक्षा गर्न पूर्ण रूपमा प्रतिबद्ध छ । कार्यस्थलमा धेरै कडा स्वास्थ्य र सुरक्षाका उपायहरू अबलम्बन गराउँछ । विश्वभरका अन्य प्रमुख निर्माण परियोजनाहरूको तुलनामा फिफा विश्वकप निर्माण परियोजनामा दुर्घटनाहरूको आवृत्ति कम छ,’ तर उनीले प्रमाण दिन भने सकेनन् ।